Niedzica została założona na prawie niemieckim na obszarze 60 łanów po obydwu stronach potoku w latach 1314-1320 z polecenia Kokosza Berzewiczego, właściciela dóbr ziemskich, które otrzymał z nadania króla Karola Roberta po opanowaniu przez Węgrów całego Zamagurza¹. Po dokonanej lokacji wsi został ufundowany przez Kokosza Berzewiczego kościół pod wezwaniem św. Bartłomieja. Na zworniku sklepienia w prezbiterium zachował się herb rodziny Berzewiczych: kozioł wsparty na dwóch tylnych nogach z uniesionymi w górę racicami, po bokach natomiast widoczny jest półksiężyc i ośmiolistna rozeta, z której wyrasta różdżka. W dole herbu wyryto kontury kościoła z wieżą. Drugi zwornik w prezbiterium przedstawia róże na spiralnie zwiniętych łodygach².

Pierwsza wzmianka o niedzickim kościele znajduje się w dokumencie wystawionym w dniu Wszystkich Świętych 1326 roku. W dokumencie tym prepozyt spiski Jan zatwierdził postanowienie Kokosza Berzewiczego o nadaniu patronatu nad tą świątynią zakonowi kartuzów z pobliskiego Czerwonego Klasztoru³. Patronat ten oznaczał możność prezenty plebanów, a także prawo do pobierania dziesięciny⁴.

Zakonnicy kartuzi nie mogli prowadzić działalności duszpasterskiej, gdyż zabraniała im tego reguła, zobowiązując mnichów do życia w ascezie, samotności i milczeniu. Kartuzi przez dwa i pół wieku sprawowali patronat nad parafią niedzicką, co miało wpływ na decyzję o programie wyposażenia kultowego, o treściach teologicznych wszelkich przedstawień, o koncepcji wykładu wiary przez obiekty sztuki sakralnej. Odkryte w latach 90. ubiegłego wieku freski o tematyce Męki Jezusa Chrystusa mogły powstać z inicjatywy zakonników kartuzów.

Fala reformacji w XVI wieku objęła swym zasięgiem również Węgry, docierając też na Zamagurze Spiskie. Wówczas to zakon kartuzów uległ kasacji i w myśl zasady „Czyja władza, tego religia” nowy właściciel zamku Dunajec Jerzy Horwath Palocsay narzucił poddanym w swoich dobrach religię luterańską. Wraz z nastaniem luteranizmu niedzicka świątynia od II połowy XVI wieku do 1639 r. pełniła funkcję zboru protestanckiego. Nie mogły wówczas być sprawowane nabożeństwa katolickie. Dopiero kiedy Stefan Horwath Palocsay – właściciel zamku – wrócił na łono Kościoła, do niedzickiej świątyni powróciły nabożeństwa katolickie.

W 1645 r. prepozyt spiski, biskup Wielkiego Waradyna (Nagyvárad) Lászlo Hoszuthoty, uroczyście konsekrował ołtarz główny. Tym samym można było odprawiać znowu obrzędy katolickie, gdyż w myśl kanonów luteranie sprofanowali go swoimi nabożeństwami. Konsekracji całego kościoła dokonał dopiero w 1715 r. biskup tytularny belgradzki Łukasz Natali, który z polecenia prymasa Węgier objeżdżał diecezje węgierskie i poświęcał kościoły odzyskane z rąk protestanckich⁵. Pierwszym kapłanem po okresie reformacji był Jan Szczechowicz pochodzący z Ratułowa. Niedzicką parafię objął w 1645 roku. Musiało to być wydarzenie ważne wśród mieszkańców, gdyż po sześćdziesięciu latach sprawowanej liturgii protestanckiej pojawił się duszpasterz katolicki. Rozpoczął rekatolizację wiernych, odnowił parafię katolicką i założył księgę metrykalną w parafii Niedzicy⁶. Wielkie zasługi dla parafii niedzickiej ma także proboszcz ks. Michał Lorencz. W okresie swojej posługi duszpasterskiej zmienił wystrój kościoła, wyposażył go w nowe ołtarze w stylu barokowym, a w 1745 r. ufundował kaplicę poświęconą kultowi Matki Bożej Bolesnej, który istniał tu od czasu średniowiecza. Obok tych zmian w kościele pleban Lorencz zastąpił drewniany strop nawy murowanym sklepieniem, przebudował zakrystię i dostawił kruchtę od strony południowej. W czasie jego posługi kapłańskiej parafię niedzicką odwiedził prymas Węgier – arcybiskup Ostrzyhomia Miklos Csáky’e⁷. Utrzymywał też ze swoich środków finansowych wiejski szpitalik – dom starców dla ubogich, który zlokalizowany był w pobliżu kościoła.

W XVIII wieku ważną rolę w parafii niedzickiej odegrał też proboszcz ks. Szymon Gorelowicz, który wprowadził kolejne zmiany w wyposażeniu kościoła, wykonał nowy rokokowy ołtarz św. Rodziny. Zatrudnił malarza pochodzącego z Krakowa Szymona Kawalskiego, któremu zlecał przez prawie dziesięć lat prace malarskie, dzięki czemu artysta ten pozostawił w niedzickiej świątyni liczne obrazy. Szymon Kawalski jest też autorem polichromii na ścianie południowej w kaplicy Matki Bożej Bolesnej. W fundacji niedzickich ołtarzy wsparciem finansowym służyła rodzina Joanellich, która władała wówczas dobrami zamku dunajeckiego. Ostatni z rodu Jan, który był właścicielem Niedzicy został pochowany w krypcie kościoła znajdującej się w prezbiterium. Pleban Szymon Gorelowicz w 1766 r. wybudował nową drewnianą plebanię, niestety funkcjonowała ona tylko dziesięć lat. W wyniku pożaru spłonęła, kolejna plebania – murowana – powstała w 1779 r. ponownie z inicjatywy proboszcza Szymona Gorelowicza⁸. W XVIII wieku do niedzickiej parafii należał pobliski Falsztyn.

W dziejach Niedzicy wielkim nieszczęściem dla parafian były zakaźne choroby: cholera, dżuma, tyfus oraz częste pożary, które niszczyły dobytek często całego życia. 3 maja 1895 r. spłonęła cała wieś, według ustnych przekazów ludowych pozostały tylko cztery domy. Podczas tego wielkiego pożaru został również zniszczony dach i hełm wieży kościoła oraz dzwony z czasów średniowiecza. Po tym wydarzeniu nastąpiła odbudowa wsi, a ówczesny proboszcz ks. Juliusz Racz przeprowadził gruntowną renowację kościoła. W 1912 roku wybudowano murowaną wieżę, w której umieszczono nowe dzwony. Do bocznych ołtarzy zostały wykonane nowe obrazy: św. Dominika i św. Małgorzaty Marii Alacoque, położono także nową posadzkę z trawertynu w nawie kościoła.

Po zakończeniu I wojny światowej upadły Austro-Węgry, powstały nowe państwa, a o Spisz zaczęły rywalizować odrodzona Polska i Czechosłowacja. W dniu 28 lipca 1920 r. Rada Ambasadorów w Spa przyznała Polsce 14 wsi spiskich. Zmiana granic spowodowała, że parafia niedzicka przestała należeć do biskupstwa spiskiego z siedzibą w Spiskiej Kapitule. Konferencja Episkopatu w 1924 r. podjęła decyzję o przyłączeniu polskiego Spisza do Archidiecezji Krakowskiej. W następnym roku decyzję tę zatwierdził papież Pius XI⁹.
Okres II wojny światowej to czas, kiedy Niedzica została włączona do państwa słowackiego. Wówczas kapłani sprawujący posługę duszpasterską byli narodowości słowackiej. Po zakończeniu wojny parafia niedzicka wróciła do Archidiecezji Krakowskiej i została przejęta przez Zakon Braci Mniejszych Reformatorów (franciszkanie)¹⁰. W latach 1958-1983 w parafii posługę pełnili pijarzy (Zakon Kleryków Regularnych Ubogich Matki Bożej Szkół Pobożnych.). Od 1983 r. posługę duszpasterską pełnią księża diecezjalni. Pierwszym diecezjalnym proboszczem został ks. Wojciech Głowa.

Kościół przez lata przeszedł gruntowną renowację. Przeprowadzone zostały prace konserwatorskie, w trakcie których odkryto malowidła naścienne w prezbiterium i w nawie głównej, odrestaurowano także polichromię w kaplicy Matki Bożej Bolesnej. Odnowione zostały również ołtarze, a eternit na dachu zastąpiono blachą miedzianą. Z inicjatywy ks. Wojciecha Głowy i mieszkańców Niedzicy-Zamek została wybudowana kaplica św. Andrzeja i oddana parafianom do użytku w roku 1997. Kolejną wielką inwestycją w parafii była budowa plebanii, której inicjatorem był ks. Marian Wanat. Proboszcz ten wykazał się też dużą aktywnością w dziedzinie rozwoju życia religijnego. W parafii był pomysłodawcą powstania Akcji Katolickiej, po wielu latach reaktywował też Żywy Różaniec. W czasie probostwa ks. Andrzeja Pawlaka została wybudowana kaplica pogrzebowa. W roku 2013 niedzicką parafię objął ks. Józef Bednarczyk, który również podjął się szeregu prac na rzecz parafii. Proboszcz był inicjatorem wykonania instalacji centralnego ogrzewania kościoła i położenia nowej posadzki oraz uporządkowania i wykonania oświetlenia na cmentarzu parafialnym. Dodatkowo zostały odrestaurowane zabytkowe obrazy i dwa feretrony oraz kaplica św. Rozalii. Zainicjował także budowę dwóch kapliczek: pw. św. Michała z Gargano i pw. Zmartwychwstania Pana Jezusa.

Obecnie w parafii niedzickiej działają następujące organizacje, stowarzyszenia religijne i modlitewne: Rada Parafialna, schola, ministranci i lektorzy, grupa misyjna, Żywy Różaniec, Wspólnota Matek w Modlitwie, Wspólnota Światło Słowa, Mały Apostoł, a także chór parafialny, który uświetnia oprawą muzyczną liturgię mszy świętej.

Elżbieta Łukuś